TY - JOUR ID - 101262 TI - معمارباشی‌های دربار ناصری (۱۲۶۴- ۱۳۱۳ق) JO - صفه JA - SOFEH LA - fa SN - 1683-870X AU - پیشوایی, حمیدرضا AU - اهری, زهرا AD - کارشناس ارشد مطالعات معماری ایران، دکتری معماری، دانشگاه شهید بهشتی AD - دانشیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی Y1 - 2022 PY - 2022 VL - 32 IS - 4 SP - 107 EP - 125 KW - معمارباشی‌ KW - معمار KW - سازوکار معماری KW - معماری قاجاریان KW - معماری سلطنتی DO - 10.52547/sofeh.32.4.107 N2 - دورۀ قاجاریه، به‌ویژه عصر ناصری، از مهم‌ترین مقاطع زمانی و به تعبیری سرآغاز دوران معاصر در تاریخ معماری ایران است. بااین‌حال، تصویر و تصور ما از سازوکار معماری در این برهۀ حساس مبهم و ناروشن است. به‌رغم اسناد و مدارک فراوان موجود دربارۀ معمارباشی‌های دربار در این برهه، شناخت ما از آنها، به‌مثابۀ بخشی از مهم‌ترین عاملانِ تشکیلاتِ معماری سلطنتی، بسیار اندک است. در مقالۀ حاضر، با بهره‌گیری از راهبرد تاریخی، تلاش می‌کنیم تا در برهۀ پنجاه سالۀ سلطنت ناصرالدین‌شاه (۱۲۶۴- ۱۳۱۳ق) احوال و آثار معمارباشی‌های دربار ناصری، محدودۀ وظایف و مسئولیت‌‌های آنها، و نیز سیر تحول و دگرگونی منصب معمارباشیگری را تحلیل و تفسیر کنیم. بررسی منابع نوشتاری حاکی از آن است که در دربار ناصری پنج معمارباشی بر سر کار بوده‌اند: عبدالله‌خان، محمدتقی‌خان، محمدابراهیم‌خان، حاجی ابوالحسن، و حسین‌علی‌خان معمارباشی. این اشخاص وظایف و مسئولیت‌های خرد و کلانی بر عهده‌ داشتند، اما اصلی‌ترین کار آنها نظارت فنّی هم‌زمان بر مجموعۀ ساخت‌وسازهای سلطنتی بود. فزونی یافتن این ساخت‌وسازها که در دهه‌های ۱۲۸۰- ۱۳۰۰ق منجر به شکل گرفتن نقش مباشرت، پدید آمدن منصب ریاست بنّایی، و قدرت یافتن معماران طراز اول شد، چرخشی در منصب معمارباشیگری پدید آورد و باعث شد تا پس از سال‌ها فترت این منصب دوباره به‌دست معماران اهل فن بیفتد. در طی این سال‌ها، با پیشرفته‌تر شدن سازوکار معماریِ سلطنتی از لحاظ دیوان‌سالاری، نسبت منصب معمارباشیگری با دیگر مناصب و نقش‌ها روشن‌تر و دقیق‌تر شد. این تحولات، به تعبیری، از نشانه‌های تجدد در تشکیلات معماری دربار ناصری است. UR - https://soffeh.sbu.ac.ir/article_101262.html L1 - https://soffeh.sbu.ac.ir/article_101262_16d51e67a3eb9acffb91fd915787acb6.pdf ER -