ORIGINAL_ARTICLE
فرمالیسم در معماری و نسبت آن با مفهوم فرم
فرم از مهمترین مفاهیم گفتمان امروزۀ معماری است. بهعلاوه، اندیشه و رویکردی با عنوان فرمالیسم هم در معماری هست که اساساً بر فرم اثر متمرکز است و به دیگر جنبههای معماری، مانند جنبههای عملکردی و سازهای و اجتماعی، کماعتناست. فرم مفهوم اصلی در تفکر فرمالیستی است، بااینحال مدلولهای بیشمار واژۀ فرم از یک سو، و فقدان تحقیقات منسجم دربارۀ خاستگاه و ریشههای فلسفی و اندیشۀ فرمالیسم از سوی دیگر، مانع از فهم چیستی تفکر فرمالیسم در معماری و بخصوص نسبت آن با مفهوم فرم در معماری است. در این مقاله بعد از بررسی تفکر فرمالیسم در معماری، میکوشیم دریابیم که این تفکر با چه فهمی از فرم سروکار دارد، فرمالیسم را نه به مثابۀ رویکردی نزد معماران برای تصرف در جهان، بلکه به مثابۀ اندیشهای نزد دانشوران و منتقدان و نظریهپردازان که در کار شناخت و نقد معماری بودهاند، بررسی میکنیم و با این قصد به منابع تاریخی و نظری و نقد معماریای رجوع میکنیم، که در آنها به موضوع فرمالیسم و فرم در معماری پرداختهاند.تفکر مبتنی بر فرمالیسم در معماری ریشه در جریان فرمالیسم هنری دارد و از نظریهها و آموزههای آن غنی و آکنده شده و تأثیر بسزایی در اندیشۀ نظریهپردازان و منتقدان و اهل حرفۀ معماری داشته است. در این مقاله بین سه نوع فرمالیسم تمایز قائل میشویم: اول، فرمالیسم به مثابۀ اندیشهای نزد دانشورانی که با رویکرد و نگاهی فرمالیستی به سخن گفتن در باب معماری و شناخت معماری پرداختهاند؛ دوم، فرمالیسم به مثابۀ شیوهای در تحلیل آثار معماری؛ و سوم، فرمالیسم به مثابۀ شیوهای در طراحی آثار معماری. تحقیق حاضر دربارۀ فرمالیسم در حوزۀ معرفتی معماری است.
https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100488_78482aac82969e92adb38e0d82fbf3e5.pdf
2019-12-22
5
18
10.29252/soffeh.29.4.5
فرم در معماری
فرمالیسمِ معماری
نقدِ فرمالیستی
نسبتِ فرم و فرمالیسم
مونا
بلوری بزاز
mona.bolouri@gmail.com
1
دانشجوی دکتری دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه هنر، تهران
AUTHOR
علیرضا
مستغنی
alirezamostaghni@gmail.com
2
دانشیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران
LEAD_AUTHOR
بلوری بزاز، مونا. فرمالیسم روسی: از ادبیات تا معماری، تبیین مدلی برای خوانش معماری. رسالۀ دکتری معماری. استادان راهنما: علیرضا مستغنی و مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: دانشگاه هنر، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، 1398.
1
تاتارکیهویچ، ولادیسلا. «فرم در تاریخ زیباییشناسی»، ترجمۀ کیوان دوستخواه، در فصلنامۀ هنر، ش 52 (تابستان 1381)، ص 46-61.
2
ظفرمند، سیدجواد. «چیستی فرم در هنر»، در رشد آموزش هنر، ش 4 (بهار 1384)، ص 8-13.
3
قیومی بیدهندی، مهرداد و مطهره داناییفر. «مفهوم معماری در برهۀ گذار از دورۀ ساسانیان به دورۀ اسلامی: درآمدی بر تاریخ مفهومی معماری ایران»، در مطالعات معماری ایران، ش 10 (پاییز و زمستان 95)، ص 49-73.
4
Abrams, M.H. & Geoffrey Harpham. A Glossary of Literary Terms, Cengage Learning, 2011.
5
Agudin, L.M. The Concept of Type in Architecture: An Inquiry into the Nature of Architectural Form, Zurich: Swiss Federal Institute of Technology, 1995.
6
Anay, Hakan. “(Epistemological) Formalism and its Influence on Architecture: A Concise Review”, in ITU A|Z, Vol.9, No.1 (2012), pp. 70-85.
7
Behne, A. The Modern Functional Building, trans. M. Robinson, Santa Monica, The Getty Research Institute for the History of Art and the Humanities, 1996.
8
Colquhoun, Alan. “Form and Figure”, in Collected Essays in Architectural Criticism, introduction by Kenneth Frampton, Black Dog Pub, 2009.
9
________ . “Historicism and the Limits of Semiology”, in Collected Essays in Architectural Criticism, introduction by Kenneth Frampton, Black Dog Pub, 2009.
10
________ . “Rationalism: A Philosophical Concept in Architecture”, in Collected Essays in Architectural Criticism, introduction by Kenneth Frampton, Black Dog Pub, 2009.
11
Corbo, Stephano. From Formalism to Weak Form: The Architecture and Philosophy of Peter Eisenman, Routledge, 2016.
12
Crysler, C. & Greig and Stephen Cairns (eds.). The SAGE Handbook of Architectural Theory, SAGE Publications, 2012.
13
Deamer, Peggy. “Structuring Surfaces: The Legacy of the Whites”, in Perspecta, Vol. 32, Resurfacing Modernism (2001), pp. 90-99.
14
Dziemidok, Bohdan. “Artistic Formalism: Its Achievements and Weaknesses”, in Journal of Aesthetics and Art Criticism and the American Society for Aesthetics, No. 2 (Spring, 1993), pp. 185-193.
15
De Zurko, EdwardRobert. Origins of Functionalist Theory, New York: Columbia University Press, 1957.
16
Eisenman, Peter. “House I 1967”, in Five Architects: Eisenman, Graves, Guathmey, Hejduk, Meier, Oxford: Oxford University Press, 1975, pp. 15-17.
17
________ . “Misreading”, in Houses of Card, New York: Oxford University Press, 1987.
18
________ . The Formal Basis of Modern Architecture, published by Lars Müller, 2018.
19
Erlich, Victor. Russian Formalism: History – Doctrine, Walter de Gruyter, 2012.
20
Forty, Adrian. Words and Buildings: A Vocabulary of Modern Architecture, Thames & Hudson, 2004.
21
Goller, Adolf. “What is the Cause of the Perpetual Style Change in Architecture?”. in Mallgrave & Ikonomou, Empathy, Form, and Space, pp. 193-225.
22
Hays, K. Michael. “Critical Architecture: Between Culture and Form”, in Perspecta, 21 (1984), pp. 14-29.
23
Hegel, G.W.F. Introductory Lectures on Aesthetics (The Introduction to Hegel’s Philosophy of Fine Art, 1886). M. Inwood (ed.), trans. B. Bosanquet, London: Penguin Books, 1993.
24
Hitchcock, Russell & Philip Johnson. The International Style, W.W. Norton, 1997
25
Hildner, Jeffry. “Formalism: Move, Meaning”, in 84th ACSA Annual Meeting: Theory and Criticism, 1996, pp. 251-257.
26
Isenberg, A. “Formalism”, in Aesthetics and the Theory of Criticism, Chicago, IL and London: University of Chicago Press, 1973.
27
Isenman, Peter. The Formal Basis of Modern Architecture, Baden: Lars Muller Publishers, 2006.
28
Kaji-O’Grady, Sandra. “Formalism and Forms of Practice”, in The SAGE Handbook of Architectural Theory, SAGE Publications, 2012.
29
Krauss, Rosalind. “Death of a Hermeneutic Phantom: Materialization of the Sign in the Work of Peter Eisenman”, in Peter Eisenman (ed.), Houses of Cards, New York: Oxford University Press, 1987, pp. 166-184.
30
Mallgrave, Harry Francis & Eleftherios Ikonomou. Empathy, Form and Space: Problems in German Aesthetics 1873-1893, Santa Monica, C.A: Getty Center, 1994.
31
Mitrović, Branko. Philosophy for Architects, New York: Princeton Architectural Press, 2011.
32
Perez-Gomez, Alberto. Built Upon Love: Architectural Longing after Ethics and Aesthetics, Cambridge, MA: MIT Press, 2004.
33
Rowe, Colin. The Mathematics of an Ideal Villa, and Other Essays, Cambridge, MA: MIT press, 1976.
34
Shannon Hendrix, John. The Contradiction between Form and Function in Architecture, Routledge, 2013.
35
Schelling, F.W.J. The Philosophy of Art, University of Minnesota Press, 2008.
36
Somol, R.E., et al. “What is the Status of Work on Form Today?”, in ANY: Architecture New York, No. 7/8, Form Work: Colin Rowe (1994), pp. 58-65.
37
Wittkower, Rudolf. Architectural Principles in the Age of Humanism, London: The Warburg Institute, University of London, 1949.
38
Wollflin, Heinrich. Prolegomena to a Psychology of Architecture, trans. Michael Selzer, Create Space, 2016.
39
Zangwill, Nick. The Metaphysics of Beauty, Ithaca , NY: Cornell University Press, 2001.
40
ORIGINAL_ARTICLE
پیوندهای معنایی معماری و موسیقی تأملی بر قدر مشترک معماری و موسیقی ایرانی
موسیقی هنری است انتزاعی که میتواند در ایجاد رابطه با عالم معنا نقش داشته باشد و معماری هنری کاربردی است که علاوه بر تأمین نیازهای جسمی انسان، میتواند پاسخگوی نیازهای روحی او نیز باشد و معانی متعالی را انتقال دهد. هر دو در وادی هنر دارای اشتراکاتی صوری و معنایی، یا به تعبیر نگارندۀ این مقاله، کمّی و کیفی هستند؛ به گونهای که بسیاری تلاش کردهاند پیوند معماری و موسیقی را از طریق شناسایی تناظر ظاهری آثار معماری و موسیقی، عناصر ساختاری، مفاهیم مشترک این دو، و با نسبتی کمتر از طریق بازشنایی اهداف، مقاصد، و معانی پسِ صورت آثار معماری و موسیقی نشان دهند. در این مقاله در حین کوششی که برای معرفی ویژگیهای مشترک معماری و موسیقی، با رجوع به خصایص معماری و موسیقی ایرانی، شده است، هدف اصلی شناسایی ویژگیهای قدر مشترک این دو از بعد کیفی است. در کنار مباحث نظری مربوط به اشتراکات و افتراقات معماری و موسیقی، در قالب یک تجربۀ مشترک، احتمالاً بیشتر مخاطبین تجربهای شخصی از دریافت مشابهتهایی بین حالوهوای فضای تجربهشده در معماری ایرانی و فضای حاصل از موسیقی ایرانی داشتهاند. از این رو، در این نوشتار برای بررسی آنها، در ابتدا ضرورت شناسایی ویژگیهای معماری و موسیقی و در حالت متمرکزتر معماری و موسیقی اصیل ایران نمایان میشود. در ادامه با بررسی دقیقتر، به ویژگیهای کمّی مشترک بین آن دو، که به واسطۀ آنها در این عالم تعین مییابند، اشارۀ کوتاهی میشود و سپس ویژگیهای کیفی مشترک که به دلیل وجودشانْ معماری و موسیقی راهی به عالم معنا میگشایند، با رویکردی تأویلی، استخراج میگردد. در پایان نیز، مؤلفههایی برای شناخت قدر مشترک معنایی معماری و موسیقی ایرانی با این دستاورد معرفی میشود که میزان درک این اشتراکات بسته به قدر وجودی هر انسان متفاوت خواهد بود.
https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100486_90f4a4b5b2830aad0efa266764012fb7.pdf
2019-12-22
19
38
10.29252/soffeh.29.4.19
معماری
موسیقی
معماری ایرانی
موسیقی ایرانی
کیفیت
اشتراکات معنایی
فرهاد
شریعت راد
f_shariatrad@sbu.ac.ir
1
استادیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی
LEAD_AUTHOR
اعوانی، غلامرضا. حکمت و هنر معنوی (مجموعه مقالات)، تهران: گروس، 1375.
1
افلاطون. جمهور، ترجمۀ فؤاد روحانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1386.
2
ــــــــ . پنج رساله: شجاعت، دوستی، ایون، پروتاغوراس و مهمانی، ترجمۀ محمود صناعی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1351.
3
الکساندر، کریستوفر. معماری و راز جاودانگی، ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1381.
4
الیاده، میرچا. مقدمه بر فلسفهای از تاریخ، ترجمۀ بهمن سرکاراتی. تبریز: انتشارات نیما، 1365.
5
آنتونیادس، آنتونی سی. بوطیقای معماری، آفرینش در معماری، ترجمۀ احمدرضا آی، تهران: سروش، 1383.
6
صفیالدین، عبدالمؤمن. بهجت الروح، مقابله و مقدمه و تعلیقات از هـ. ل. رابینودی برگوماله، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1346.
7
بورکهارت، تیتوس. «ارزش جاویدان در هنر اسلامی»، در هنر و معنویت (مجموعه مقالاتی در زمینۀ حکمت هنر)، تدوین و ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران: فرهنگستان هنر، 1383.
8
ــــــــ . هنر اسلامی، ترجمۀ مسعود رجب نیا، تهران: سروش، 1365.
9
ــــــــ . هنر مقدس، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: توس، 1369.
10
رید، هربرت. معنی هنر، ترجمۀ نجف دریابندری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1351.
11
زرینکوب، عبدالحسین. پله پله تا ملاقات خدا: دربارۀ زندگی، اندیشه و سلوک مولانا جلالالدین رومی، تهران: انتشارات علمی، 1386.
12
زندباف، حسن. فرم در موسیقی، تهران: پارت، 1364.
13
سراج، حسامالدین. از گذر گل تا دل، تهران: نیستان، 1390.
14
شریعت راد، فرهاد. «نوا و فضا: تجربهای در فرایند طراحی»، در صفه، ش 52 (بهار 1390)، ص 31-48.
15
ــــــــ . طراحی دانشکدۀ موسیقی یزد: کنکاشی برای یافتن معماری موسیقایی، پایاننامۀ کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه یزد، 1383.
16
ضیایی ناجی، پژمان و محمد نقیزاده و سیدمصطفی مختاباد امرئی. «بررسی امکان استفاده از قطعات موسیقایی به عنوان منبع تولید ایدۀ فرم کالبدی؛ مطالعه موردی: الگوسازی کالبدی قطعه کرشمه از دستگاه چهارگاه»، در فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ش 27 (بهار 1396)، ص 67-76.
17
فلامکی، منصور. ریشهها و گرایشهای نظری معماری، تهران: نشر فضا، 1381.
18
فلامکی، منصور و غلامحسین نامی و حسینعلی ملاح [و دیگران]، معماری و موسیقی، تهران: نشر فضا، 1383.
19
کاشانی، حسن. «کنز التحف»، در تقی بینش (و.)، سه رسالۀ فارسی در موسیقی: موسیقی دانشنامۀ علائی، موسیقی رسایل إخوان الصفا، کنز التحف. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1371.
20
کوماراسوامی، آننداکی. «دربارۀ آموزۀ سنتی هنر»، در هنر و معنویت (مجموعه مقالاتی در زمینۀ حکمت هنر)، تدوین و ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران: فرهنگستان هنر، 1383.
21
کیانی، مجید. «جایگاه معنوی موسیقی در وضعیت کنونی ایران»، در هنرهای زیبا، ش 14 (تابستان 1382)، ص 93-98.
22
گنون، رنه. سیطرۀ کمیت و علائم آخر زمان، ترجمۀ علیمحمد کاردان، تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی شریف، 1361.
23
متین، کوروش. «نوای خشت: یادداشتهایی پیرامون معماری و موسیقی ایرانی»، در فلامکی [و دیگران]، معماری و موسیقی، تهران: فضا، 1383.
24
مهدوینژاد، محمدجواد. «دستور زبان موسیقی پیشرو: بررسی نسبت میان موسیقی معنوی، فرهنگ ایرانی و عرفان اسلامی»، در هنرهای زیبا، ش 17 (بهار 1383)، ص 87-96.
25
ندیمی، هادی. کلک دوست، تهران: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری، 1386.
26
نصر، سیدحسین. معرفت و معنویت، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1380.
27
ــــــــ . نیاز به علم مقدس، ترجمۀ حسین میانداری، تهران: مؤسسۀ فرهنگی طه، 1379.
28
ــــــــ . هنر و معنویت اسلامی، ترجمۀ هاشم قاسمیان، تهران: دفتر مطالعات دینی، 1375.
29
Godwin, Joscelyn. Music and the Occult: French Musical Philosophies 1750-1950, New York: university of Rochester press, 1995.
30
https://ganjoor.net/hafez/ghazal
31
https://ganjoor.net/moulavi/masnavi
32
https://ganjoor.net/moulavi/shams/
33
https://ganjoor.net/saadi/divan/ghazals/
34
https://ganjoor.net/index.php?s=%D9%82%D9%88%D8%AA%DB%8C+%DA%AF%DB%8C%D8%B1%D8%AF&author=5
35
ORIGINAL_ARTICLE
بازخوانی مفهوم آستانگی در معماری و تبیین مراتب معنایی آن بر اساس ریشهشناسی واژه و آرای اندیشمندان حوزۀ معماری
موضوع این مقاله «آستانگی» است، این واژه به معنای «در گذار بودن» یا «در میان بودن» و در مقابل یکمرتبگی است. در معماری «آستانگی»، که اسم مصدرِ آستانه است، اشاره به یک وضعیت میانی و گذار در نواحی انتقالی مکانها دارد، این وضعیت در خصوص تقرّب به یک مقصد طرح میشود. نکتۀ مورد توجه در این مقاله تقلیلِ مفهوم آستانگی به «بودن در یک ورودی» و به تبع آن آستانه به معنای یک نقطۀ اتصال صرف و عدم توجه به گسترۀ معنایی این دو واژه است. پژوهش در اینجا با روش کیفی و با استدلال منطقی انجام میشود. بعد از تدقیقِ ریشهشناسی واژه و همچنین جستوجوی آن در متون به منزلۀ نواحی انتقالی، مفهوم آستانه و مفاهیم مرتبط با آن در نظرگاه اندیشمندان حوزۀ معماری همچون کریستیان نوربرگـ شولتز، کریستوفر الکساندر، و لویی کان به طور دقیق بررسی میشود، هرچند ایشان از منظرهای مختلفی به این مفهوم واحد نظر افکندهاند، وجوه مشترکی نیز از میان سخنانشان یافت میشود که بعد از تعمّق در آرا روشن میشود که «آستانگی» از جمله مفاهیمی است که علاوه بر داشتن دامنۀ وسیع معنایی، دارای مراتبی است که از مصادیق عینی تا ذهنی قابل تفکیک است و در چهار ساحت، کالبدی، عملکردی، معنایی، و جوهری میتوان آن را دستهبندی کرد. در ادامه همچنین نسبت مفاهیمی همچون مرز، مرکز، و آستانه با مفهوم آستانگی مشخص میشود و سپس ساحت جوهری، به مثابۀ مرتبهای از مراتب آستانگی، بررسی و نسبت آن با سایر ساحات تحلیل میشود. نتایج تحقیق بیانگر آن است که نواحی انتقالی از طریق همگرایی به سوی نیروی حاصل از مرکز، دارای تعیناتی کالبدی به نام آستانه است. در ساحت عملکرد، این تعینات در محدودۀ آستانگی منجر به تعیین حدّ نیروهای حاصل از مرکز مجاور آن (مقصد مد نظر) میشوند. بررسی شخصیت دو وجودی آستانه و نمادین بودن آنْ وجود مرتبۀ معنایی آستانگی را اثبات میکند، درنهایت در مرتبهای اعلی، پس از تعریف جوهرۀ این مفهوم، خواست وجودی و حقیقی آستانگی در نسبت با مقصد و مقصود مخاطب تبیین میشود. نتیجه آنکه آستانگی به مثابۀ یک پدیده در عالم معماری ذومراتب قلمداد میشود و پرداختن به سطوح مختلف معنایی آن موجبات درک عمیقتر این مفهوم در حوزۀ معماری را فراهم میکند.
https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100487_62eddbc981a1abe696e8cc88d16f1cd2.pdf
2019-12-22
39
58
10.29252/soffeh.29.4.39
آستانه و آستانگی
مرکز
مرز
حضور
درون و بیرون
ایوب
علینیای مطلق
ayoob.alinia@gmail.com
1
دانشجوی دکتری معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه یزد
AUTHOR
رضا
شکوری
r.shakouri@art.ac.ir
2
استادیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر
LEAD_AUTHOR
علیرضا
عینیفر
aeinifar@ut.ac.ir
3
استاد دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران
AUTHOR
آرنهایم، رودولف. پویهشناسی صور معماری، ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، 1382.
1
ابن سینا، حسین. حدود یا تعریفات، ترجمۀ محمدمهدی فولادوند، تهران: انتشارات انجمن فلسفۀ ایران، 1358.
2
الکساندر، کریستوفر. سرشت نظم: ساختارهای زنده در معماری؛ گزیدۀ جلد اول، ترجمۀ رضا سیروس صبری و علی اکبری، تهران: پرهام نقش، 1390.
3
باشلار، گاستون. بوطیقای فضا، ترجمۀ مریم کمالی و محمد شیربچه، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، 1392.
4
بشّاش کنزق، رسول. «گسترۀ سخن دربارۀ کلمۀ هشتگ یا هشتی به معنی قبر یا آرامگاه»، در مجموعه مقالات کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران؛ ارگ بمـ کرمان؛ جلد دوم، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 1374. ص: 337-344.
5
پورمهدی قائممقامی، حسین. در جستجوی زبان مادری معماری، رسالۀ دکتری معماری، دانشگاه شهید بهشتی، 1387.
6
پیرنیا محمدکریم. سبکشناسی معماری ایرانی، تدوین و گردآوری دکتر غلامحسین معماریان، تهران: نشر سروش دانش، 1390.
7
تومبلی، رابرت. لویی کان (متون اصلی)، ترجمۀ محمدرضا رحیمزاده و مهنام نجفی و سیدهمیترا هاشمی، (زیر نظر دکتر مهدی حجت)، تهران: انتشارات علمی، 1396.
8
حاجیقاسمی، کامبیز و دیگران. گنجنامه: فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، دفتر اول خانههای کاشان، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1375.
9
ــــــــ . گنجنامه: فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، دفتر دوم مساجد اصفهان، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1375.
10
حجت، مهدی. حضور و ظهور، شرحی بر سکوت و نور لویی کان، تهران: انتشارات علمی، 1394.
11
خاکی قصر، آزاده. منظومۀ معماری درون، رسالۀ دکتری، دانشگاه شهید بهشتی، 1388.
12
دانشمند، سارا و عبدالحمید نقرهکار. «چگونگی طراحی ورودی بنا با توجه به اصول شکلگیری معماری آستانگی»، در نشریۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ش 11 (1392)، ص 79-90.
13
دکیچینگ، فرانسیس. معماری: فرم، فضا، نظم، ترجمۀ محمدرضا افضلی، تهران: انتشارات یزدا، 1388.
14
سیاح، احمد. فرهنگ دانشگاهی عربی به فارسی اَلمُنجَدُ الاَبجَدی، تهران: انتشارات اسلام، 1375.
15
شار، آدام. هایدگر برای معماران: تأملی بر سنت معماری مدرن، ترجمۀ روزبه احمدینژاد، تهران: انتشارات هله، 1391.
16
رضاخانی، ژیلا. مفهومِ مفصل، رسالۀ دکتری معماری، دانشگاه تهران، 1392.
17
عینیفر، علیرضا و ایوب علینیای مطلق. «تبیین مفهوم بیرون و درون در فضاهای مابین مسکن آپارتمانی»، در نشریۀ هنرهای زیبا، دوره 19 ش 2 (تابستان 1393)، ص 55-66.
18
فون مایس، پییر. نگاهی به مبانی معماری: از فرم تا مکان، ترجمۀ سیمون آیوازیان، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1383.
19
گروتر، یورگ کورت. زیباییشناسی در معماری، ترجمۀ جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1388.
20
ندیمی، هادی. «درسهایی از معماری سنتی ایران»، در مجموعه گفتارهای اولین و دومین هماندیشی مباحث معماری، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 1386، ص 97-108.
21
ندیمی، ضحی و همکاران. «بازخوانی مفهوم مرکز در معماری» در صفه، ش 63 (زمستان 1392)، ص 21-34.
22
ندیمی، ضحی و همکاران. «اطوار مرکز، تحلیلی بر مراتب مفهوم مرکز در معماری»، در مطالعات معماری ایران، دورۀ 3، ش 5 (بهار و تابستان 1393)، ص 115-129.
23
نزبیت، کیت. تئوری معماری پست مدرن از 1965-1995، ترجمۀ پویان روحی، مشهد: کتابکدۀ کسری، 1396.
24
نوایی، کامبیز و کامبیز حاجیقاسمی. خشت و خیال، تهران: سروش، 1391.
25
نوربرگـ شولتز، کریستیان. معماری: حضور، زبان و مکان، ترجمۀ علیرضا سیداحمدیان، تهران: مؤسسه معمار نشر، 1391.
26
ــــــــ . معماری: معنا و مکان، ترجمۀ ویدا نوروز برازجانی، تهران: پرهام نقش، 1393.
27
ــــــــ . وجود، فضا و معماری، ترجمۀ ویدا نوروز برازجانی، تهران: پرهام نقش، 1393.
28
Alexander, Christopher, “Systems Generating Systems”, Architectural Design, Vol. 38 (1968), reproduced by Nikos A. Salingaros, The Meaning of Architecture: New Scientific Foundations, 2014.
29
Alexander, Christopher. The Nature of Order, Vol1. 4, Oxford: Oxford University Press. 2002.
30
Arnheim, Rudolf. The Power of the Center: A Study of Composition in the Visual Arts, Berkeley, CA:University of California Press, 1982.
31
Arnheim, Rudolf & M. Zucker Wolfgang & Joseph Watterson.”Inside and Outside in Architecture: A Symposium”, in Journal of Aesthetics and Art Criticism, Vol. 25, No. 1 (1966), pp. 3-15.
32
Boettger, Till. Threshold Spaces: Transitions in Architecture, Analysis and Design Tools, Department of Design and Interior Design of the Bauhaus-University Weimar, Publisher: Birkhäuser, 2014.
33
Myerhoff, Barbara. “Rites of Passage: Process and Paradox”, in Victor Turner (ed.), Celebration: Studies in Festivity and Ritual, Washington D.C.: Smithsonian Institution Press, 1982, pp. 109-135.
34
Norberg-Sculz, Christian, “The Phenomena of Place”, in Kate Nesbitt (ed.), Theorizing a New Agenda for Architecture: An Anthology of Architectural Theory 1965-1995, New York: Princeton Architectural Press.1976, 1996.
35
Nourai,Ali. An Etymological Dictionary of Persian, English and other Indo-European Languages, in URL.
36
Sharr, Adam. Heidegger for Architects, UK, Cardiff University Press,2007.
37
Thomassen, Bjørn, “The Uses and Meanings of Liminality “, in International Political Anthropology, Vol. 2, No. 1 (2009), pp. 5-28.
38
Turner, Victor. “Religious Celebrations”, in Victor Turner (ed.), Celebration: Studies in Festivity and Rituals, Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press, 1982, pp. 200-219.
39
Van Eyck, Aldo. “Doorstep, in Otterlo Meeting”, in Congress Team 10 in Otterlo, edited by alison Smithson, studio, published by vista London, 1968
40
Van Gennep, Arnold. The Rites of Passage, University of Chicago Press, 1961.
41
Veturi, Robert. Complexity and Contradiction in Architecture, New York: Museum of Modern Art, 1966.
42
Url1: http://www.merriam-webster.com/dictionary/liminal-
43
Url2: https://www.ahdictionary.com/word/-
44
Url3: https://coinweek.com/ancient-coins/coinweek-ancient-coin-series-janus-god-of-january
45
Url4: https://www.mcescher.com/ https:/ gallery/transformation-prints/sky and water.1936
46
Url5: www.kojaro.com
47
https://ganjoor.net/hafez/ghazal/
48
ORIGINAL_ARTICLE
بازشناسی مفهوم سکونت در سکونتگاههای خودانگیخته مبتنی بر تجارب جهانی
سکونت داشتن، یعنی متعلق بودن به یک مکان حقیقی و سکنی گزیدن با مفاهیم کیفی آن، از شروط مقدماتی انسان بودن است؛ لیکن یکی از معضلاتی که شهرهای امروزی با آن روبهرو هستند، خیل مردمی است که به آنها هجوم آوردهاند، بدون توان تهیۀ مسکن مناسب و باکیفیت. ایشان از این راه به تغییر فضا مبتنی بر نیاز خود برمیخیزند و در بستر فضایی موجود، مسکن خود را منطبق بر نیازها و احتیاجات بنا میکنند و شیوۀ سکونت خویش را بر فضا حاکم میگردانند. شناسایی چگونگی تحقق امر سکونت، به دلیل اهمیت مفهوم سکونت و گسترش روزافزون سکونتگاههای خودانگیخته در شهرها، ضروری به نظر میرسد، تا بتوان پایههای علمی روشنی برای برنامهریزی منطبق بر واقعیت زندگی در اسکانهای مذکور ایجاد کرد. بر این مبنا، در نوشتار پیش رو، به شناسایی ویژگیها و مؤلفههای مفهوم و شیوۀ سکونت در سکونتگاههای خودانگیخته بر اساس ارزیابی و تحلیل تجارب پژوهشی مرتبط با موضوع پرداخته میشود.ماهیت مقالهْ بازشناسی تجربۀ زیستۀ مردم در سکونتگاههای خودانگیخته از منظر مؤلفههای مفهوم و شیوۀ سکونت به لحاظ کیفی، با روش توصیفیـ تحلیلی و بر اساس روش استدلال منطقی علمی است و گردآوری دادهها از طریق روش اسنادی و مطالعات کتابخانهای و تحلیل آن بر اساس روش تحلیل محتوا صورت است. ابتدا مفهوم سکونت، ارتباط آن با فرهنگ، اسکان خودانگیخته، و خصیصههای آن شناسایی و سپس پژوهشهای پیشین مرتبط، که یافتن آنها ماحصل جستوجویی طولانی و گسترده در پایگاههای علمی معتبر داخلی و خارجی بوده است، بررسی و تحلیل میگردد. در انتها، با بررسی و تحلیل تجاربی در کشورهای کاستاریکا، اندونزی، فلسطین اشغالی، اسپانیا، مصر، برزیل، مکزیک، و پاکستان، مؤلفهها و ویژگیهای مفهوم سکونت در سکونتگاههای خودانگیخته معرفی میشود. نتایج حاکی از امتداد و استمرار رفتارهای مرتبط با امر سکونت در فضاهای عمومی سکونتگاههای مذکور بر اساس ویژگیها و محدودیتهای منحصر به فرد موجود در آنها است که سرمایۀ اجتماعی و هویت جمعی زیادی را با خود بههمراه دارد. رفتاری که ساکنان را همچون خانوادهای بزرگ با تعاملات اجتماعی بسیار قوی کنار هم نگه میدارد، حس حمایت مقاومتی را تحقق میبخشد، و به افراد در دستیابی به اهدافشان در مقابل پسزدگیهای جامعۀ بزرگتر، موانع، مشکلات، و راه دشوار پیش رو یاری میرساند. بنابراین، مؤلفههای تجلیدهندۀ مفهوم سکونت بر مبنای تحلیلهای انجامشده چنین هستند: هویت جمعی فضامحور، اینهمانی فضایی، اجماع گروهی مبتنی بر اندیشهورزی جمعی، امنیت درونی، جداییگزینی فضایی، سرمایۀ اجتماعی گروهی، امنیت تصرف، فرهنگ تلفیقی (قرابت فرهنگی)، رضایتمندی سکونتی بالاتر، قدرت اجتماعی، فضای جمعی درونگرا، شفافیت مناسبات درونگروهی، اعتماد اجتماعی، پویایی فرهنگی، و همبستگی فضایی.
https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100489_895a2a3b7bd7be90d457ebf404daf181.pdf
2019-12-22
59
84
10.29252/soffeh.29.4.59
مفهوم سکونت
شیوۀ سکونت
سکونتگاههای خودانگیخته
تحلیل محتوا
سارا
احمدی
sara.ahmadi84@gmail.com
1
دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکدۀ معمارى و شهرسازى، دانشگاه هنر، تهران
AUTHOR
میترا
حبیبی
habibi@art.ac.ir
2
دانشیار دانشکدۀ معمارى و شهرسازى، دانشگاه هنر، تهران
LEAD_AUTHOR
آرنت، هانا. انسانها در عصر ظلمت، ترجمۀ مهدی خلجی، تهران: توانا، 1395.
1
آشوری، داریوش. تعریفها و مفهوم فرهنگ، تهران: مرکز اسناد فرهنگی آسیا، 1357.
2
ابراهیمزاده، عیسی و حمید وارثی و محمود اکبری. «نقش مهاجرتهای روستایی در اسکان غیر رسمی؛ مطالعۀ موردی: متروپل اهواز»، در مجلۀ پژوهشهای روستایی، دانشگاه تهران، دورۀ 1، ش 1 (بهار 1389)، ص 166-191.
3
اسماعیلپور، نجما. «بررسی وضعیت مسکن در سکونتگاههای غیر رسمی و ارائۀ راهبردهای ساماندهی آنها؛ نمونۀ موردی: محلۀ حسنآباد یزد»، در نشریۀ مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقهای، ش 4 (بهار 1389)، ص 95-112.
4
ایراندوست، کیومرث و روحالله تولایی. «الگوی مسکن فقرا در سکونتگاههای غیر رسمی؛ نمونۀ موردی: عباسآباد سنندج»، در فصلنامۀ علمی پژوهشی ساخت شهر، ش 20 (تابستان 1391)، ص 2-12.
5
ایراندوست، کیومرث و مظفر صرافی. «یأس و امید در سکونتگاههای غیر رسمی؛ نمونۀ موردی: شهر کرمانشاه»، در نشریۀ رفاه اجتماعی، ش 26 (پاییز 1386)، ص 201-221.
6
ایلکا، شاهین و بهروز منصوری و سیدمحمدرضا نصیرسلامی و سیدعلیاکبر صارمی. «تبیین مفهوم مسکن و سکونت در رویکرد پدیدارشناسی و رهیافت پارادایمهای فرهنگی زیستی»، در فصلنامۀ مدیریت شهری، ش 39 (تابستان1394)، ص 165-188.
7
بازرگان، عباس. مقدمهای بر روشهای تحقیق کیفی و آمیخته: رویکردهای متداول در علوم رفتاری، تهران: نشر دیدار، 1392.
8
بیات، آصف. زندگی همچون سیاست، ترجمۀ فاطمه صادقی، تهران: کتابخانۀ الکترونیکی امین، 1390.
9
ــــــــ . سیاستهای خیابانی، ترجمۀ سیداسدالله نبوی چاشمی، تهران: پردیس دانش، 1391.
10
بیرد، ویکتوریا و فرانک میرآفتاب و کریستوفر سیلور. برنامهریزی و تمرکززدایی: فضاهای متعارض برای اقدام جمعی در جهان جنوب، تهران: آگه، 1397.
11
پرتوی، پروین. پدیدارشناسی مکان، تهران: فرهنگستان هنر، 1387.
12
پرلمن، جانیس. فاولا چهار دهه زندگی بیمناک در سکونتگاههای ریودوژانیرو، ترجمه کیومرث ایراندوست و گلایول مکرونی، انتشارات دانشگاه کردستان، 1397.
13
پوردیهیمی، شهرام. «فرهنگ و مسکن»، در مسکن و محیط روستا، ش 134 (تابستان 1390)، ص 3-18.
14
پیران، پرویز. «آلونکنشینی در ایران»، در مجلۀ اطلاعات سیاسیـ اقتصادی، شمارههای 91 تا 96 (1374).
15
ــــــــ . «تقدم و تسلط شهری: دیدگاههای نظری»، در مجلۀ اطلاعات سیاسیـ اقتصادی، ش 30 (1368).
16
ــــــــ . «شهرنشینی شتابان و ناهمگون: مسکن نابهنجار»، در مجلۀ اطلاعات سیاسیـ اقتصادی، ش 15 (دی 1366)، ص 54- 56.
17
ــــــــ . طرح ساماندهی تپۀ مردآباد کرج (زورآباد)، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، 1372.
18
ــــــــ . فقرزایی در سکونتگاههای غیر رسمی شیرآباد زاهدان، تهران: برنامه عمران مللمتحد، 1379.
19
حاتمینژاد، حسین و فرانک سیفالدینی و محمد میره. «بررسی شاخصهای مسکن غیر رسمی در ایران؛ نمونۀ موردی: محلۀ شیخآباد قم»، در نشریۀ پژوهشهای جغرافیایی، ش 58 (1385)، ص 129-145.
20
حائریمازندرانی، محمدرضا. خانه، فرهنگ، طبیعت، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، 1388.
21
حبیبی، میترا و نیلوفر گرامی. «چگونگی استفاده از فضاهای شهری در سکونتگاههای غیر رسمی؛ موردپژوهی: جدارۀ شرقی بزرگراه چمران تهران»، در پژوهش و برنامهریزی شهری، ش 32 (بهار 1397)، ص 163- 174.
22
راپاپورت، آموس. «فرهنگ و نظم شهری»، ترجمه سمیه جیریایی، در تارنما: انسانشناسی و فرهنگ، 1385.
23
ــــــــ . انسانشناسی مسکن، ترجمۀ خسرو افضلیان، تهران: حرفه هنرمند، 1392.
24
ــــــــ . معنی محیط ساختهشده: رویکردی در ارتباط غیرکلامی، ترجمۀ فرح حبیب، تهران: انتشارات پردازش و برنامهریزی شهری، 1384.
25
ــــــــ . منشأ فرهنگی مجتمعهای زیستی، ترجمۀ راضیه رضازاده، تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه علموصنعت، 1366.
26
زیاری، کرامتاله و آذردخت نوذری. «ساماندهی و توانمندسازی اسکان غیر رسمی شهر اهواز (کوی منبع آب)»، در نشریۀ پژوهشهای جغرافیای انسانی، ش 68 (1387)، ص 21-36.
27
شار، ادم. کلبۀ هایدگر، ترجمۀ ایرج قانونی، تهران: نشر ثالث، 1389.
28
شیخی، محمد و سعیده امینی و آناهیتا نظامی. «مطالعۀ تطبیقی حس تعلق مکانی در سکونتگاههای رسمی و غیر رسمی؛ مورد مطالعه: شهر جدید پرند و نسیمشهر»، در فصلنامۀ علوم اجتماعی، ش 69 (1394)، ص 45-74.
29
صرافی، مظفر. «به سوی نظریهای برای ساماندهی اسکان غیر رسمی از حاشیهنشینی تا متن شهرنشینی»، در نشریۀ علمی تخصصی هفت شهر. ش 8 (1381).
30
طاهری، جعفر. «بازاندیشی مفهوم سکونت در معماری»، در مطالعات معماری ایران، ش 4 (1392)، ص 5- 22.
31
قرخلو، مهدی و اصغر عابدینی. «اسکان غیررسمی و راهبردهای ساماندهی سکونتگاههای نامتعارف با تأکید بر بخش مسکن در ایران»، در نشریۀ جغرافیا و برنامهریزی، ش 25 (پاییز 1387)، ص 149-176.
32
کوچکیان، مسعود و سیمون آیوازیان و داراب دیبا و ویدا نوروز برازجانی. «بازتعریف مفهوم مسکن و سکونت بر اساس مؤلفههای اقتصادی و اجتماعی»، در مدیریت شهری، ش 49 (زمستان 1396)، ص 263- 286.
33
مدنیپور، علی. تهران: ظهور یک کلانشهر، تهران: شرکت پردازش و برنامهریزی شهری، 1381.
34
محمدیزاده، غلامحسین. «تحلیل شناخت مفهوم سکونت و مسکن در جغرافیای محیطی با تأکید بر بازخوانش نظریۀ فرهنگگرایی آموس راپاپورت»، در فصلنامۀ مدیریت شهری، ش 42 (بهار 1395)، ص 369-402.
35
نوربرگـ شولتز، کریستیان. گزینهای از معماری: معنا و مکان، ترجمۀ ویدا نوروز برازجانی، تهران: جان و جهان، 1382.
36
ــــــــ . معماری: حضور، زبان و مکان، ترجمۀ علیرضا سیداحمدیان، تهران: نیلوفر، 1387.
37
ــــــــ . مفهوم سکونت: به سوی معماری تمثیلی، ترجمۀ محمودامیر یاراحمدی، تهران: آگه، 1381.
38
نیومن، ویلیام لارنس. روشهای پژوهش اجتماعی: رویکرد کمی و کیفی، ترجمۀ ابوالحسن فقیهی، تهران: نشر ترمه، 1394.
39
هاروی، دیوید و اندی مری فیلد. حق به شهر، ترجمۀ خسرو کلانتری، تهران: مهر ویستا، 1391.
40
هاشمنژاد شیرازی، هاشم و محمدامین شریفیان. «بازشناسی مفهوم سکونت از دیدگاه پدیدارشناسان»، در دومین کنفرانس ملی توسعۀ پایدار در علوم جغرافیا و برنامهریزی معماری و شهرسازی، 1394.
41
AGA KHAN. Al-Azhar Park, Cairo and the Revitalization of Darbal-ahamar, Project brief, 2005.
42
Alsayyad, A. “Squatting and Culture: A Comparative Analysis of Informal Developments in Latin America and the Middle East”, in Habitat International, No. 17 (1993), pp. 33-44.
43
Bachelard, G. The Poetics of Space, Boston: Beacon Press, 1994.
44
Bari, A. Understanding Urban Informality: Everyday Life in Informal Urban Settlements in Pakistan, A thesis submitted for the degree of Doctor of Philosophy in the School of Geography, Politics and Sociology at Newcastle University, 2016.
45
Bayat, A. “From Dangerous Classes to Quiet Rebels: Politics of the Urban Subaltern in the Global South”, in International Sociology, Vol. 15, No. 3 (2000), pp. 533-557.
46
________ . “Radical Religion and the Habitus of the Dispossessed: Does Islamic Militancy Have an Urban Ecology?”, in International Journal of Urban and Regional Research, 31(3) (2007), pp. 579-590.
47
Benjamin, S. “Occupancy Urbanism: Radicalizing Politics and Economy Beyond Policy and Programs”, in International Journal of Urban and Regional Research, 32(3) (2008), pp. 719-729.
48
Bhabha, Homi K. The Location of Culture, London: Routledge Classics, 1994.
49
Coolen, H. & R. Ozaki. Culture, Lifestyle and the Meaning of a Dwelling, Delft University of Technology, 2004.
50
Davis, M. Planet of Slums, New York: Verso, 2006.
51
De Soto, H. The Other Path: The Invisible Revolution in the Third World, New York: Harper & Row, 1989.
52
________ . The Mystery of Capital: Why Capitalism Triumphs in the West and Fails Everywhere Else, New York: Basic Books, 2000.
53
Friedmann, John. Empowerment: The Politics of Alternative Development, Wiley- Blackwell, 1992.
54
Gilbert, A. The Latin America City, London: Latin America Bureau, 1994.
55
Grundstrom, K. Gender and Use of Public Space, Housing Development and Management-HDM, Lund University, 2005.
56
Heidegger, M. Poetry, Language, Thought, Trans. Albert Hofstadter, New York: Harper & Row, 1971.
57
Huchzermeyer, M. “Enumeration as a Gressroot Tool Towards Security Tenure in Slums: Insights from Kisumu, Kenya”, in Urban Forum, 20 (2009), pp. 271-292.
58
Khalil, A. & A. El-Aal & N. Quintero & H. Aayash & M. El-Wahab & M. Ibrahim & K. Marei. “Improving Living Conditions in Informal Settlements, The Case of El-Arab, Hurghada”, in Environmental Sciences, No. 34 (2016), pp. 13- 24.
59
Lombard, M. “Constructing Qrdinary Places: Place-making in Urban Informal Settlements in Mexico”, in Progress in Planning, No. 94 (2014), pp. 1-53.
60
Maslow, A. Maslow’s Theory of Motivation and Hierarchy of Human Needs: A Critical Analysis, by Allison Ruby Reid- Cunningham, Berkeley: MSW School of Social Welfare University of California, 2008.
61
Meesters, J. The Meaning of Activities in the Dwelling and Residential Environment, IOS Press under the imprint Delft University Press, 2009.
62
Meir, A. & M. Gekker. “Gendered Space, Power Relationships and Domestic Planning and Design among Displaced Isreali Bedouin”, in Women’s Studies International Forum Journal, No. 34 (2011).
63
Neuwirth, R. Shadow Cities; A Billion Squatters, a New Urban World, Trans. A. Pourahmad et al, University of Tehran, 2010.
64
Owen, K. & D. Wong. “An Approach to Differentiate Informal Settlements Using Spectral”, Texture, Geomorphology and Road Accessibility Metrics, in Applied Geography, No. 38 (2013), pp. 107-118.
65
Pallasma, J. “Space, Place and Atmosphere: Peripheral Perception in Existential Experience”, in Ghost 13 International Architecture Conference, Canada: Nova Scotia, 9th June 2011.
66
________ . The Eyes od the Skin: Architecture and the Senses, England: Wiley Academy, 1996.
67
Roman, M. & A. Ortiz & M. Prats. “Urban Planning, Gender and the Use of Public Space in a Peripherial Neighbourhood of Barcelona”, in Cites, No. 21 (2004), pp. 215-223.
68
Roy, A. Urban Informality: The Production of Space and Practice of Planning, The Oxford, 2012.
69
Roy, A. & N. AlSayyad. Urban Informality: Transnational Perspectives from the Middle East, Latin America, and South Asia, Lanham, MD: Lexington Books, 2004.
70
Ruther, H & M. Hagai & E.G. Mtalo. “Application of Snakes and Dynamic Programming Optimization Technique in Modeling of Buildings in Informal Settlement Areas”, in Journal of Photogrammetry & Remote Sensing, No. 56 (2002), pp. 269-271.
71
Saaghus, A. From Flooding to Formalization: A Case Study of the Informal Settlement of Green Park, Cape Town:, University of Oslo, Master Thesis in Human Geography Department of Sociology and Human Geography, 2016.
72
Simone, A. “People as Infrastructure: Intersecting Fragments in Johannesburg”, in Public Culture, No. 16(3) (2004), pp. 407-429.
73
Sixteenth Report of State of the Nation on Sustainable Human Development, Estado De La Nacion, En Desarrollo Humano Sostenible, Costa Rica, Guila.
74
Smith, G. & J. Craft (Eds). Our House: The Representation of Domestic Space in Modern Culture, Amsterdam-New York: Rodopi press, 2006.
75
Some, W. & W. Hafidz & G. Sauter. “Renovation not Relocation: The Work of Paguyuban Warga Strenkali (PWS) in Indonesia”, in Environment & Urbanization, 2009.
76
UN-HABITAT. The Challenge of Slums - Global Report on Human Settlements. London & Sterling: UN-HABITAT - Earthscan Publications Ltd, 2003.
77
UN-HABITAT. HABITAT in – INFORMAL SETTLEMENTS. Global Report on Human Settlements, London & Sterling: UN-HABITAT - Earthscan Publications Ltd, 2016.
78
Wolford, R. Wandering in Dwelling, a thesis submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Ph.d. in architectural theory, Washington state university, 2008.
79
Zeilhofer, P. & V. Topanotti. “GIS and Ordination Techniques for Evaluation of Environmental Impacts in Informal Settlements: A Case Study from Cuiaba, Central Brazil”, in Applied Geography, Vol. 28 (2008), pp. 1-15.
80
ORIGINAL_ARTICLE
چالشهای فرودگاههای درونشهری در بستر توسعۀ کالبدی ـ فضایی شهرها از ساماندهی فعالیت تا انتقال کارکرد موردکاوی: فرودگاه مهرآباد تهران و حوزۀ تأثیر آن
فرودگاهها در آغاز در زمرۀ کاربریهای جداشده و در حاشیۀ شهرها بودند، ولی بهمرور و با توسعۀ ادواری شهرها پدیدهای درونبافتی شدهاند. از این رو کنشگران محلی در برابر این پدیده با یک تناقض آشکار، یعنی تأکید بر نقش فرودگاه درونشهری به دلیل موقعیت مکانی مناسب برای جذب مسافر از یک طرف و ضرورت حفاظت از کیفیت زندگی ساکنان پهنههای همجوار از طرف دیگر، مواجه میشوند. با توجه به چالش مذکور، سؤال این است که رویکردهای اصلی در برخورد با مسائل ناشی از فعالیت فرودگاههای درونشهری کدامند؟ فرودگاههای درونشهری منتقل میشوند یا فعالیت آنها ادامه مییابد؟ در این پژوهش برای پاسخ به این پرسشها از روش تحقیق مبتنی بر رویکرد کیفی استفاده شده و به این منظور و برای مطالعۀ موردی، فرودگاه درونشهری مهرآباد واقع در جنوب غربی کلانشهر تهران انتخاب و حوزۀ تأثیر آن (منطقۀ 9) واکاوی گردیده است. با بازخوانی تجارب جهانی روشن میشود که رویکردهای اصلی مواجهه با مسائل فرودگاههای درونشهری در قالب «تداوم (همزیستی شهر و فرودگاه)»، «تقلیل (تعامل شهر و فرودگاه)»، و «انتقالِ فعالیت (تقابل شهر و فرودگاه)» قابل پیگیری هستند. نتایج تجزیهوتحلیل پژوهشگران تحقیق حاضر پیرامون مسائل اقتصادی، کالبدیـ محیطی، زیستمحیطی، و مدیریتی گویای این واقعیت هستند که ساکنان نواحی اطراف مهرآباد از این چالشها رنج میبرند، بهعلاوه عواید چشمگیری هم از عملکرد فرودگاه ندارند، درحالیکه منفعت غالب ناشی از فرودگاه به کل شهر تهران، منطقۀ شهری، و حتی کشور میرسد. در آخر برای ساماندهی، تعدیل و حل مسائل حوزۀ تأثیر مهرآباد راهکارها و پیشنهادهایی مطرح شده است.
https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100490_27e3aa0952d8a4bf02e097867ce5bdcf.pdf
2019-12-22
85
108
10.29252/soffeh.29.4.85
توسعۀ کالبدی ـ فضایی شهر
فرودگاه درونشهری
حوزۀ تأثیر
ساماندهی فضایی
فرودگاه مهرآباد
رضا
خیرالدین
reza_kheyroddin@iust.ac.ir
1
دانشیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران
LEAD_AUTHOR
جواد
کمالی
javadkamali_mup@yahoo.com
2
کارشناس ارشد برنامهریزی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران
AUTHOR
آرشیو شرکت فرودگاهها و ناوبری هوایی ایران، 1396.
1
احدنژاد روشتی، محسن و سمیه محمدی حمیدی و سمیه علیپور و محمد ویسیان. «بررسی و تحلیل عدالت اجتماعی در برخورداری از خدمات شهری (مورد مطالعه: دسترسی به خدمات آموزشی مقطع راهنمایی شهر میاندوآب)»، در فصلنامۀ جغرافیا و مطالعات محیطی، ش 1 (بهار و تابستان 1395)، ص 33-51.
2
حاتمینژاد، حسین و طاها ربانی و ناصر محمدی ورزنه و صالح اسدی. «توسعۀ کالبدیـ فضایی شهر ورزنه و ارائۀ راهبردهای توسعۀ آتی شهر»، در آمایش سرزمین، ش 2 (پاییز و زمستان 1391)، ص 53-74.
3
خیرالدین، رضا و مرتضی خلیلی و جواد کمالی. «چالشها و رهیارفتهای سازماندهی مراکز فرودگاهی درونشهری، با نگاهی به فرودگاه مهرآباد تهران»، در پانزدهمین کنفرانس بینالمللی مهندسی حملونقل و ترافیک، تهران، 1394.
4
سالنامۀ آماری هواپیمایی، 1390.
5
صفارزاده، محمود و غلامرضا معصومی. برنامهریزی و طراحی فرودگاه، ج 1: برنامهریزی فرودگاه، مرکز چاپ و انتشار مؤسسۀ عالی آموزش و پژوهش سازمان مدیریت و برنامهریزی، 1383.
6
فرهمند، شکوفه و علی عسگری و مرتضی سامتی. «تحلیل فضایی توسعۀ شهری در ایران (رشد اندازۀ شهرها)»، در تحقیقات اقتصادی، ش 1 (تابستان 1387)، ص 163-186.
7
کمالی، جواد. برنامهریزی کارکرد فرودگاههای درونشهری در ارتباط با توسعه کالبدی ـ فضایی شهر (مورد پژوهی: فرودگاه مهرآباد تهران و حوزه تأثیر آن). استاد راهنما: رضا خیرالدین. تهران، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، شهریور 1396.
8
مرکز تحقیقات و آموزش وزارت راه و ترابری، آییننامۀ کاربری اراضی اطراف فرودگاهها، 1380.
9
مهندسین مشاور ایمنراه. «بررسی وضع موجود»، در مطالعات بازنگری طرح جامع فرودگاه بینالمللی مهرآباد، فصل اول، 1392.
10
نقدی، اسدالله و حیدر بابایی. «مروری بر شاخصها و مؤلفههای کیفیت زندگی شهری (مورد مطالعه: شهر همدان)»، در مطالعات مدیریت شهری، ش 23 (پاییز 1394)، ص 1-14.
11
وزارت راه و شهرسازی، مطالعات شبکۀ چندفرودگاهی فرودگاههای استان تهران، 1391.
12
Ahlfeldt, Gabriel & Wolfgang Maennig. “Assessing External Effects of City Airports: Land Values in Berlin”, in Hamburg Contemporary Economic Discussions, No. 11 (2008), pp. 1-11.
13
Best, Ulrich (eds.). The Debate about Berlin Tempelhof Airport, or: A Lefebvrean Critique of Recent Debates about Affect in Geography, Ashgate Publishing, Surrey, 2014.
14
Cidell, Julie. Scales of Airport Expansion: Globalization, Regionalization, and Local Land Use, University of Minnesota, Center for Transportation Studies, 2004.
15
FAA Order 5190.6B. “Compatible Land Use and Airspace Protection”, in Airport Compliance Program, Chapter 20, 2009.
16
Freestone, Robert & Douglas Baker. “Spatial Planning Models of Airport-driven Urban Development”, in Journal of Planning Literature, Vol. 26, No. 3 (2011), pp. 263-279.
17
Kasioumi, Eirini. “Emerging Planning Approaches in Airport Areas: The Case of Paris-Charles de Gaulle (CDG)”, in Regional Studies, Regional Science 2, No. 1 (2015), pp. 407-414.
18
Kersley, Helen & Elizabeth Cox. “Royal Docks Revival, Replacing London City Airport”, in New Economics Foundation (NEF), 2014.
19
Kong, H. Regeneration of the Former Tempelhof Airport, Doctoral dissertation, TU Delft, Delft University of Technology, 2010.
20
Levinson, David & David Gillen & Adib Kanafani. “The Social Costs of Intercity Transportation: A Review and Comparison of Air and Highway”, in Transport Reviews, Vol. 18, No. 3 (1998), pp. 215-240.
21
Li, Kai Ming & Eiff Gary & John Laffitte & Dwayne McDaniel. “Land Use Management & Airport Controls: Trends and Indicators of Incompatible Land Use”, Report in AiR Transportation Noise & Emissions Reduction Center of Excellence, MIT, 2007.
22
Lin, Shao, et al. “Residential proximity to large airports and potential health impacts in New York State”, in International Archives of Occupational and Environmental Health, 81(7) (2008), pp. 797-804.
23
“London City Airport Noise Action Plan (2013 - 2018)”, in London City Airport City Aviation House Royal Docks, 2013.
24
Loo, Becky PY & Alice SY Chow. “Spatial Restructuring to Facilitate Shorter Commuting: An Example of the Relocation of Hong Kong International Airport”, in Urban Studies, Vol. 48, No. 8 (2011), pp. 1681-1694.
25
Mehdipour, Armin & Hoda Rashidinia. “Is Mehrabad Airport a Brownfield Site?”, in Current Urban Studies, Vol. 2, No. 1 (2014), pp. 13-19.
26
Nitsch, Volker. “Fly or Cry: Is Airport Noise Costly?”, CESifo Working Paper Series No. 2732, 2009.
27
Knippenberger, Ute (eds.). Airports in Cities and Regions: Research and Practise: 1st International Colloquium on Airports and Spatial Development, Karlsruhe, 9th-10th July 2009. KIT Scientific Publishing, 2010.
28
Wang, Ying & Chien-chang Chou & Gi-tae Yeo. “Criteria for Evaluating Aerotropolis Service Quality”, in The Asian Journal of Shipping and Logistics, Vol. 29, No. 3 (2013), pp. 395-414.
29
Yin, Robert K., “Case Study Research: Design and Methods (4th Eds.)”, in Modern Language Journal 95(3), pp. 474-475, January 2011 with 1,220 Reads (2009).
30
York Aviation, “Attitudes to Relocating Hub Airports”, in The Mayor of London’s Submission: Supporting Technical Documents, 23 May 2014.
31
https://www.airport.ir.
32
http://www.proap.pt/project/tempelhof-park-1
33
https://www.jetphotos.com/photo/6827074
34
http://avaltour.com/wp-content/uploads/2018/01/mehrabad-airport.png
35
https://www.tabnak.ir/fa/news/425115
36
ORIGINAL_ARTICLE
تدوین شکلهای مقتضی مشارکت جمعی در فرایند تأمین مسکن دائم پس از زلزلۀ احتمالی مطالعۀ موردی: منطقۀ 3 شهر ساری
منطقۀ 3 شهر ساری، با توجه قرارگیری در پهنۀ لرزهخیز، از یک سو، و آسیبپذیری ناشی از فرسودگی بافت، از سوی دیگر، در معرض خطر بالای زمینلرزه است. از این رو برنامهریزی برای بازسازی و بهویژه تأمین مسکن دائم پس از زلزلۀ احتمالی ضرورت دارد. یکی از مهمترین بخشهای برنامۀ مزبور ترغیب مشارکت اجتماع محلی در بازسازی مسکن است که چالشهای فراوانی در پی دارد. در مقالۀ حاضر، با توجه به فقدان دستورالعملهای راهنما در زمینۀ چگونگی ایجاد ارتباط میان تلاشهای بازسازی با مشارکت، شکلهای مقتضی مشارکت جمعی در تأمین مسکن دائم پس از زلزله در منطقۀ مذکور بررسی میشود. نتایج این تحقیق میتواند به تسریع و ارتقای کارایی مشارکت جمعی در بازسازی مسکن در شرایط پیچیده و آشفتۀ پس از وقوع زلزله کمک کند.در این تحقیق، با روش نمونۀ موردی و با استفاده از ابزار مشاهده و مصاحبۀ نیمهساختارمند، مضامین اصلی مشارکت جمعی، که از متون تخصصی موضوع برگرفته شدهاند، در منطقه بررسی میشود. انتخاب نمونهها بر اساس نمونهگیری هدفمند و تحلیل دادهها با استفاده از تحلیل مضمون صورت گرفته است. نتایج حاصل از مطالعات میدانی پس از اعتبارسنجی از طریق دریافت نظرات متخصصان به روش دلفی، در تعیین شکلهای مقتضی مشارکت جمعی در بازسازی مسکن دائم در منطقۀ یادشده استفاده شده است.پس از مجموع بررسیها جلب رضایتمندی ساکنان مهمترین «هدف مشارکت» تعیین گردید و خانوارهای آسیبپذیر، سازندگان محلی، و متخصصان محیط مصنوع با عنوان «مشارکتکنندگان کلیدی» بازسازی مسکن شناخته شدند. با توجه به هدف یادشده و زمان و ظرفیت مشارکتکنندگان، «سطح مقتضی مشارکت» در هر یک از مراحل پنجگانۀ بازسازی مسکن تعیین گردید و بر اساس سطوح مزبور «روشهای مشارکت» شامل جلسات جمعی، مصاحبههای انفرادی، و صحبتهای غیر رسمی برای حصول اهداف مشارکت مناسب شناخته شدند. درنهایت «منابع مورد نیاز» برای مشارکت مؤثر ذینفعان در تأمین مسکن دائم شناسایی و در قالب چهار مقولۀ اجتماعی، مالی، فنی، و قانونی دستهبندی شدند.
https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100484_db26701633234e757dcfbe2b11fb7c34.pdf
2019-12-22
109
126
10.29252/soffeh.29.4.109
بازسازی
مسکن دائم
اجتماع محلی
مشارکت جمعی
منطقۀ 3 ساری
عبدالمجید
خورشیدیان
a.m.khorshidian@gmail.com
1
استادیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی
LEAD_AUTHOR
اسلامی، سیدغلامرضا و حامد کاملنیا. معماری جمعی: از نظریه تا عمل، تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران، 1391.
1
خورشیدیان، عبدالمجید. تدوین چارچوب تأمین مسکن دائم پس از زلزلۀ احتمالی (مطالعۀ موردی: منطقه سه شهر ساری)، رسالۀ دکتری معماری، استادان راهنما: دکتر اکبر حاجیابراهیم زرگر و دکتر علیرضا فلاحی، تهران: دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی، شهریورماه 1396.
2
فلاحی، علیرضا و عبدالمجید خورشیدیان. «ارزیابی میزان رضایتمندی ساکنین از بازسازی مساکن روستایی استان لرستان پس از زلزلۀ فروردینماه 85»، در صفه، ش 57 (تابستان 1391)، ص 95-106.
3
فلاحی، علیرضا. تأملاتی بر رویکردها و مدلهای بازسازی پس از سانحه، سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، 1396.
4
کرسول، جان. پویش کیفی و طرح پژوهش انتخاب از میان پنج رویکرد (روایتپژوهی، پدیدارشناسی، نظریۀ داده بنیاد، قومنگاری، مطالعۀ موردی)، ترجمۀ حسن داناییفرد و حسین کاظمی، تهران: صفار، 1394.
5
هفتشهر آریا. طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسودۀ ساری، مطالعات سطح یک، ساری: شهرداری ساری، 1390.
6
Anh , T.T. Developing Disaster Resilient Housing in Vietnam: Challenges and Solutions, Hue, Vietnam: Springer, 2016.
7
Arnstein, S.R. “A Ladder of Citizen Participation”, in Journal of the American Institute of Planners, Vol. 35, No. 4 (1969), pp. 216-224.
8
Barakat, S. Housing Reconstruction after Conflict and Disaster, Network Paper Number 43, London: Humanitarian Practice Network at Overseas Development Institute, 2003.
9
Bratteteig, T. & I. Wagner. Disentangling Participation; Power and Decision-Making in Participatory Design, Oslo, Norway: Springer, 2014.
10
Bryman, A. Social Research Methods, Oxford: Oxford University Press, 2012.
11
Davidson, C. & C. Johnson & G. Lizarralde & N. Dikmen & A. Sliwinski. “Truths and Myths about Community Participation in Post-disaster Housing Projects”, in Habitat International, Vol. 31, No. l (2007), pp. 100-115.
12
DFID. Shelter afther Disaster; Strategies for Transitional Settlement and Reconstruction, United Nation: Shelter Center, 2010.
13
Ganapati, N.E. & Ganapati, S. “Enabling Participatory Planning after Disasters: a Case Study of the World Bank’s Housing Reconstruction in Turkey”, in Journal of the American Planning Association, Vol. 75, No. 1, (2009), pp. 41-59.
14
IAP. Public Participation Spectrum, Available at https://cdn.ymaws.com/www.iap2.org/resource/resmgr/foundations_course/IAP2_P2_Spectrum_FINAL.pdf. (Accessed 26 april 2019).
15
Jha, A. & J. Barenstein & P. Phelps & D. Pittet & S. Sena. Safer Homes, Stronger Communities. A Handbook for Reconstruction after Natural Disasters, Washington DC: The World Bank, 2010.
16
King, N. “Template Analysis”, in G. Symon and C. Cassell (eds.), Qualitative Methods and Analysis in Organizational Research, London: Sage, 1998, pp. 118-134.
17
Kornakova, M. & A. March. “Finding Appropriate Participation in Urban Planning for Reduction of Disaster Risks”, in State of Australian Cities, Sydney: Research Network, 2013.
18
Rand, E.C. & S. Hirano & I. Kelman. “Post-tsunami Housing Resident Satisfaction in Aceh”, in International Development Planning Review, Vol. 33, No. 2. (2011), pp. 187-211.
19
ORIGINAL_ARTICLE
تاریخ مفهومی مهندس در نیمۀ نخست دورۀ قاجاریان
امروز لقب رایج معماران با تحصیلات دانشگاهی در ایران «مهندس» یا «مهندس معمار» است، درحالیکه در اروپا، مبدأ نظام آموزش دانشگاهی معماری در ایران، کاربرد چنین عنوانی برای معماران معمول نیست. در عین حال، این لقب میان معماران و دانشآموختگان سایر رشتههای فنی (مهندسان مکانیک، عمران، صنایع و غیره) مشترک است. این اشتراک لفظ نشانۀ نوعی اشتراک در مدلولهاست و احتمالاً مانند هر ویژگی زبانی دیگر، بر امری فرهنگی دلالت دارد. در این مقاله، با رویکرد تاریخ مفهومی و روش تفسیریـ تاریخی، دگرگونیهای مفهوم مهندس در زبان فارسی و دگرگونیهای فرهنگی مربوط به معماری که متناظر با تغییر مفهوم این واژه است، در نیمۀ نخست دورۀ قاجاریان، بهویژه عهد فتحعلیشاه، جستوجو میشود. این جستوجو نشان میدهد که در آغاز این دوره، دگرگونی مفهوم مهندس شامل کاستی گرفتن رنگ معماری و تقویت رنگ نظامی و نقشهبرداری آن است. با آنکه در قدیم، علاوه بر معماران بلندمرتبه و هندسهدان، خبرگان در دیگر فروع علم هندسه، چون علم حِیل نیز لقب مهندس داشتند، در میان دستاندرکاران ساختوساز در دورۀ مورد بحث این مقاله، مهندسانْ تحصیلکردگان فرنگ بودند. متناظر با تغییرات در مفهوم مهندس، بهتدریج کار ساختن بناهای جدید غیرنظامی را هم به این گروه اخیر مهندسان سپردند و گویی ورود معماری اروپایی به ایران بر دوش «مهندس» به معنای جدید آن حمل شد.
https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100485_4f86da26286e0d90b187be01b732c570.pdf
2019-12-22
127
139
10.29252/soffeh.29.4.127
مهندس
معمار
دورۀ قاجاریان
تاریخ مفهومی
مهرداد
قیومی بیدهندی
qayyoomi@gmail.com
1
دانشیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی
LEAD_AUTHOR
زهرا
گلشن
golshan60@gmail.com
2
محقق تاریخ، دانشنامۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایرانشهر (ایرانشهرپدیا)
AUTHOR
آدمیت، فریدون. مقالات تاریخی، تهران: دماوند، 1362.
1
آقاحسینی، علیرضا. «چالش و پاسخ در دوره قاجاریه: اعزام دانشجو به خارجه با تأکید بر مورد فرانسه»، در تاریخ روابط خارجی، ش 32 (پاییز 1386)، ص1- 25.
2
ابوالحسنخان ایلچی. سفرنامه ابوالحسنخان شیرازی (ایلچی) به روسیه (دلیل السفرا)، به قلم میرزا محمدهادی علوی شیرازی، به کوشش محمد گلبن، تهران: دنیای کتاب، 1363.
3
ــــــــ . حیرتنامه: سفرنامه ابوالحسنخان ایلچی به لندن، به کوشش حسن مرسلوند، تهران: رسا، 1364.
4
ابوطالب اصفهانی. مسیر طالبی یا سفرنامه میرزا ابوطالبخان (1218 - 1213 ه.ق)، به کوشش حسین خدیوجم. تهران: علمی و فرهنگی، 1373.
5
احتشامالسلطنه، میرزا محمودخان. خاطرات احتشامالسلطنه، به کوشش محمدمهدی موسوی، تهران: زوار، 1367.
6
اسکندربیگ منشی. تاریخ عالمآرای عباسی، تصحیح ایرج افشار، 3 ج، تهران: امیرکبیر، 1382،
7
اعتمادالسلطنه، میرزا محمدحسنخان. تاریخ منتظم ناصری، 3 ج، تهران: دنیای کتاب، 1367.
8
ــــــــ . مرآة البلدان، تصحیح عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1367 و 1368،
9
افشار، میرزا مصطفی (بهاءالملک). سفرنامه خسرومیرزا به پترزبورغ، بههمراه تاریخ زندگی عباسمیرزا نایب السلطنه به قلم حاجی میرزا مسعود مستوفی انصاری (وزیر امور خارجه)، به کوشش محمد گلبن، تهران: کتابخانۀ مستوفی، 1349.
10
افشار، ایرج. «کتابهای علم نظامی»، در بررسیهای تاریخی، ش 1 و 2 (بهار و تابستان 1345)، ص 89- 92.
11
امینی، ایرج. ناپلئون و ایران، ترجمۀ اردشیر لطفعلیان. تهران: فرزان روز، 1392.
12
اوتر، ژان. سفرنامه ژان اوتر (عصر نادرشاه)، ترجمۀ علی اقبالی، تهران: جاویدان، 1366.
13
بلوری بزاز، مونا. از معماری مینوی تا معماری زمینی: معماری و اطوار آن در شاهنامه، پایاننامۀ کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 1390.
14
بیهقی، ابوالفضل. تاریخ بیهقی، به کوشش خلیل خطیب رهبر، 3 ج، تهران: مهتاب، 1381.
15
توکلی طرقی، محمد. تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ، تهران: نشر تاریخ ایران، 1381.
16
ثقةالاسلامی، علیرضا. «آیا تاریخ مهندسی به فلسفۀ مهندسی نیاز دارد؟»، در جستارهای فلسفی، ش17 (بهار و تابستان 1389)، ص 97- 124.
17
حافظ ابرو. زبدة التواریخ، تصحیح کمال حاجسیدجوادی، 4 ج. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380.
18
حائری، عبدالهادی. نخستین رویاروییهای اندیشهگران ایران با دو رویۀ تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر، 1372.
19
حجازی دهاقانی، جلال. «مهندس و مهندسی»، در فصلنامۀ آموزش مهندسی ایران، ش13 (بهار 1381)، ص 1- 17،
20
حزین لاهیجی، شیخ محمدعلی. تاریخ و سفرنامه حزین، تصحیح علی دوانی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1375.
21
خاوری شیرازی، فضلالله بن عبدالنبی. تاریخ ذوالقرنین، تصحیح ناصر افشارفر، 2 ج، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380،
22
داناییفر، مطهره. جستجوی مقولههای معماری برهۀ گذار (از دورۀ ساسانیان به دوران اسلامی): با تکیه بر مقولۀ آبادانی، پایاننامۀ کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 1392.
23
دنبلی، عبدالرزاقبیک. مآثر سلطانیه: تاریخ جنگهای اول ایران و روس، به ضمیمه تاریخ جنگهای دورۀ دوم از تاریخ ذوالقرنین، تصحیح غلامحسین زرگرینژاد، تهران: انتشارات روزنامۀ ایران، 1383.
24
رحمانیان، داریوش. «رویداد گلستان از نگاهی دیگر»، در جستارهایی درباره واقعه گلستان: مجموعه مقالات به مناسبت دویستمین سالگرد موافقتنامه گلستان، بهکوشش سیدمهدی حسینی تقیآباد، تهران: مرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه، 1397.
25
روزنامۀ دولت علیّۀ ایران. به کوشش جمشید کیانفر، تهران: کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران، 1370.
26
روزنامۀ وقایع اتفاقیه. تهران: کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران، 1373 و 1374.
27
رینگر، مونیکا. آموزش، دین، و گفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار، ترجمۀ مهدی حقیقتخواه، تهران: ققنوس، 1385.
28
زرگرینژاد، غلامحسین و صباح خسرویزاده. «آداب دیپلماتیک در ایران از آغار قاجار تا پایان دورۀ ناصری: مطالعه موردی پذیرش سفرا و مأمورین خارجی)» در فصلنامه تاریخ روابط خارجی، ش 51 (تابستان 1391)، ص 79-98.
29
زرگرینژاد، غلامحسین. روزشمار تحولات ایران در عصر قاجاریه، ج 1، تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1386.
30
ــــــــ . تاریخ ایران در دوره قاجاریه (عصر آقامحمدخان)، تهران: سمت، 1395.
31
ژوبر، آمده. مسافرت در ارمنستان و ایران، ترجمۀ علیقلی اعتماد مقدم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1347.
32
صالح شیرازی. سفرنامه میرزا صالح شیرازی، با مطالعه و همکاری و مقدمۀ اسماعیل رائین، تصحیح محمد شهرستانی، تهران: روزن، 1347.
33
ــــــــ . مجموعه سفرنامههای میرزا صالح شیرازی، تصحیح غلامحسین میرزا صالح، تهران: نشر تاریخ ایران، 1364.
34
فرشاد، مهدی. تاریخ مهندسی در ایران (از آغاز تا قرن حاضر)، شیراز: انتشارات دانشگاه پهلوی، 1356.
35
ــــــــ . «کرونولوژی تاریخ فنون و مهندسی در ایران»، در بررسیهای تاریخی، ش 71 (مرداد و شهریور 1356)، ص 139- 160.
36
ــــــــ . «گوشههائی از تاریخ مهندسی در ایران»، در بررسیهای تاریخی، ش 75 (فروردین و اردیبهشت 1357)، ص 219- 244.
37
ــــــــ . تاریخ مهندسی در ایران، به کوشش سیدمحمد رئیسی، تهران: بلخ، 1376.
38
قدیمی قیداری، عباس. تداوم و تحول تاریخنویسی در ایران عصر قاجار، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام، 1393.
39
قریشی کرین، سیدحسن. تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و مذهبی ایران از آغاز دوره قاجار تا انقلاب مشروطیت، تهران: دانشگاه پیام نور، 1392.
40
قیومی بیدهندی، مهرداد و سیدهبشری موسوی. «معماری مدرسۀ دارالفنون و دگرگونیهای آن در دورۀ قاجاریان»، در نامۀ معماری و شهرسازی، ش20 (بهار و تابستان 1397)، ص 99- 128.
41
قیومی بیدهندی، مهرداد و مطهره داناییفر. «مفهوم معماری در برهۀ گذار از دورۀ ساسانیان به دوران اسلامی: درآمدی بر تاریخ مفهومی معماری ایران»، در مطالعات معماری ایران، ش 10 (پاییز و زمستان 1395)، ص49- 72،
42
کاووسی عراقی، محمدحسن و حسین احمدی (و.). اسنادی از روابط ایران و فرانسه، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، 1376.
43
کریمیان، علی. «میرزا رضا مهندسباشی از نخستین مهندسان ایرانی در عصر قاجار»، در گنجینۀ اسناد، ش44 (زمستان 1380)، ص 44- 57.
44
ــــــــ . «میرزا جعفر مهندسباشی (از پیشگامان مهندسی نوین در ایران)»، در گنجینۀ اسناد، ش63 (پاییز 1385)، ص 73- 99.
45
کیانفر، جمشید. «ترجمه در عهد قاجار»، در نشر دانش، ش55 (آذر و دی 1368)، ص 23- 28.
46
گلشن، زهرا. بررسی نسخهشناختی تاریخ ترجمه در دوره قاجاریه از ابتدا تا پایان عهد ناصری: مطالعه موردی کتب مترجم از زبان فرانسه، پایاننامۀ کارشناسی ارشد تاریخ، تهران: دانشگاه تهران، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، 1395.
47
محبوبی اردکانی، حسین. تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، تهران: مؤسسۀ انتشارات دانشگاه تهران، 1370.
48
محمدخان کلانتر. روزنامه میرزا محمدکلانتر فارس، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: سنایی و طهوری، 1369.
49
محمود، محمود. تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم، تهران: اقبال، 1367.
50
محمودمیرزا قاجار. تاریخ صاحبقرانی: حوادث تاریخی سلسلۀ قاجار (1190- 1248ق)، تصحیح نادره جلالی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1389.
51
ممتحنالدوله، مهدی بن رضاقلی. خاطرات ممتحنالدوله: زندگینامه میرزا مهدیخان ممتحنالدوله، به کوشش حسینقلی خانشقاقی، تهران: امیرکبیر، 1353.
52
مهدوی، اصغر. القاب و مناصب عصر قاجار و اسناد امینالضرب: یادگاری از اصغر مهدوی، تدوین مهدی قمینژاد، با یادداشت ایرج افشار، تهران: ثریا، 1388.
53
Green, Nile. The Love of Strangers, Princeton: Princeton University Press, 2016.
54
Ouseley, Sir Gore & James Reynolds. Biographical Notices of Persian Poets with Critical and Explanatory Remarks, London: Oriental Translation Fund of Great Britain and Irland, 1846.
55